WarmingUP: Samenwerken om aquathermie als bron inzichtelijk te krijgen
Samenwerken aan toepasbare kennis voor duurzame, collectieve warmtesystemen. Dat is waar het Kennisprogramma WarmingUP om draait. Bijna veertig verschillende partijen werken hierbij samen om de doelen van het Klimaatakkoord dichterbij te brengen. Een belangrijk thema uit het collectief is warmte uit water: aquathermie. Maar waarom is deelname aan het programma belangrijk voor al die verschillende partners?
Bonne van der Veen – senior adviseur bij kennisinstituut Deltares – , Caryl Jonis – Programmamanager bij Vattenfall Warmte NV – en Henk Looijen – senior adviseur vernieuwingen bij Rijkswaterstaat (RWS) en trekker van de onderzoekslijn Water en Energie bij het NKWK – vertellen over dat belang om zich te verbinden aan het kennisprogramma WarmingUP. Henk: ‘WarmingUP dient als inspiratie voor het NKWK. Het laat zien hoe je door samenwerken grotere en nieuwe stappen kunt nemen.’
Kennisprogramma WarmingUP
WarmingUP vloeit voort uit het Klimaatakkoord en draagt bij aan de versnelling van een duurzame warmtetransitie. Vanuit hetzelfde gedachtegoed als NKWK is het collectief tot stand gekomen: bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid krachten laten bundelen om nieuwe en grotere stappen te kunnen nemen. Het doel van WarmingUP is collectieve warmtesystemen betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar laten zijn voor de warmtetransitie. Er wordt gewerkt aan systeem- en procesinnovaties voor een efficiënter ontwerp, aanleg en beheer, en daarnaast een goed samenspel tussen de partijen. Versnelling, opschaling en samenwerking vanuit de hele warmteketen is nodig om de warmtetransitie te realiseren. Alternatieve warmtebronnen, zoals water, kunnen dan goed ingepast worden in warmtenetten. WarmingUP bestaat uit meer dan 25 projecten verdeeld over zes inhoudelijke thema’s.
Van bron tot gebruiker
‘Rijkswaterstaat heeft veel water in beheer, waardoor wij zijn gaan nadenken hoe we met al dat water een bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie. Dat kunnen wij niet alleen. Samenwerking in de gouden driehoek – overheid, kennisinstituten en het bedrijfsleven – is daarvoor nodig,’ zegt Henk. Bonne beaamt dat: ‘Als je de warmtetransitie wilt doorzetten dan heb je alles nodig vanaf de bron tot de levering aan de gebruiker. Je hebt dus alle stakeholders in de warmteketen nodig.’ In WarmingUP zijn al die verschillende stakeholders samengebracht. Samen brengen zij kennis, capaciteit en geld bijeen. ‘Als je een vraagstuk gecoördineerd in een netwerk oppakt, kun je meer doen met hetzelfde geld,’ aldus Henk.
Eén doel, verschillende belangen
Eenvoudig is dat niet, omdat elke partner zijn eigen belang heeft. Die verschillende belangen hebben zich weten te verenigingen in een gemeenschappelijk doel waar elke partij belang bij heeft. Voor het onderzoeksthema aquathermie is dat inzicht krijgen in de hoeveelheid warmte die uit het water gewonnen en geleverd kan worden aan warmtenetten, waar dat kan en tegen welke prijs. ‘Met zijn allen kunnen we de karakteristieken van aquathermie als potentiële bron helder in beeld krijgen. Daar hebben wij als transporteur, distributeur en leverancier van warmte en koude baat bij. Uiteindelijk willen wij als bedrijf weten in welke situatie en onder welke condities en voorwaarden het zinvol is om aquathermie als duurzame bron in te zetten,’ licht Caryl toe.
Het belang van Rijkswaterstaat richt zich op de waterveiligheid, – kwaliteit en -ecologie. Aquathermie kan effect hebben op die drie domeinen. De taak van Rijkswaterstaat is om die te waarborgen. Kennisontwikkeling draagt daaraan bij, omdat steeds betere afwegingen gemaakt kunnen worden. Henk: ‘Wij dragen de verantwoordelijkheid voor het verdelingsvraagstuk. Wij moeten gaan bepalen waar aquathermie uit het rijkswater ingezet mag worden met behoud van de veiligheid, kwaliteit en ecologie van het water. Daar is zowel toegepaste als praktijkkennis voor nodig.’
Deltares wil als kennisinstituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond impact bewerkstelligen: nu en in de toekomst, een veilig en duurzaam leven. De brede en verregaande kennis over water en ondergrond zet Deltares in om duurzame oplossingen te vinden voor complexe en urgente uitdagingen zoals de energietransitie. In 2020 moet elke gemeente een transitievisie warmte hebben opgesteld. Bonne: ‘We leveren voor de gemeenten één van de bouwstenen om die visie te realiseren. Met ons onderzoek maken we een versnelling mogelijk in een duurzame warmtetransitie. Wij doen dat in wisselwerking met de praktijk.’
Successen en leermomenten
Eén van de succesfactoren van het programma is de tijdsinvestering door Deltares en TNO in het proces van totstandkoming, nog voor de toekenning van een subsidie. ‘Het is belangrijk dat je de tijd neemt om elkaar te leren kennen. Dat vraagt wel enige investering van alle betrokken partijen. Alle partijen in de keten zijn gevraagd: hoe zou je het willen doen en wat kun je investeren? Dat betekent dat je goed naar elkaar moet luisteren,’ vertelt Henk.
Bonne beaamt dat het een behoorlijke investering is geweest om zo’n groot consortium bijeen te brengen en te verenigen. Het consortium is divers. Dat betekent niet alleen dat partijen verschillende belangen hebben, maar ook dat er partijen zijn die beperkte financiële mogelijkheden hebben. De vele sessies en bijeenkomsten droegen bij aan het begrijpen van elkaar en het zetten van vervolgstappen. Bonne: ‘De vraag is of het de investering waard is? Als ik terugkijk op het proces en de resultaten die het nu al heeft opgeleverd: ja, het is het waard.’
Het proces is uniek te noemen. Niet eerder werd op deze manier en op zo grote schaal een programma rondom de warmtetransitie vormgegeven. Vaak is het doel al vastgesteld en is er nog weinig geïnvesteerd in de opbouw van een netwerk.
Henk ziet wel een punt van verbetering. De samenhang met de andere thema’s kan beter. Aansluiting met elkaar biedt ruimte voor innovatie. Die verbetering kan worden opgelost door mensen aan te stellen die overzicht hebben over het hele programma en verbindingen kunnen leggen. ‘Maar’, zegt Henk: ‘Ik ben mij ervan bewust dat dat veel van iemand vraagt. Je moet dan expertise hebben op alle thema’s. En de afgelopen maanden zijn er al goede stappen gezet op dit vlak.’
Eerste resultaten
Dankzij de nauwe samenwerking in de gouden driehoek heeft het onderzoeksthema aquathermie al de eerste resultaten kunnen opleveren die meteen te gebruiken zijn in de uitvoeringspraktijk. Zo is samen met de waterschappen en STOWA, het kenniscentrum voor de waterschappen, een monitoringskader opgesteld om bij concrete cases waar warmte wordt onttrokken uit het oppervlaktewater de effecten op de ecologie te monitoren. Ook zijn er verbeterde potentiekaarten ontwikkeld. Deze kaarten geven gemeenten inzicht welke wijken aangesloten kunnen worden op het warmtenetwerk.
Die resultaten zijn belangrijk voor het handelingsperspectief van overheden. ‘We zien dat overheden vaak voor veilige opties kiezen en nog terughoudend zijn waar het om aquathermie gaat,’ aldus Bonne. Met deze ontwikkelingen krijgen gemeenten – maar ook commerciële partijen zoals Vattenfall – de beschikking over meer opties om de warmtetransitie te bewerkstelligen.
Wilt u meer weten over het thema aquathermie binnen WarmingUP? Bezoek dan de website van WarmingUP. Algemene informatie over aquathermie vindt u op www.aquathermie.nl.